اثر شیوه بهره برداری بر میزان تولید شیره آنغوزه

توجه: در این مقاله منظور از روش متداول همان روش برش عرضی است که روشی کاملاً اشتباه است. دلیل اشتباه بودن این روش را در طول مقاله شرح داده ام.

مقاله تخصصی: خواص آنغوزه و تاثیر آن در بارداری

مقایسه تولید شیره آنغوزه در سنین مختلف

بدون در نظر گرفتن تعداد و روش برش، بیش ترین میزان شیرابه تولیدی در پایه های با سن 9 – 10 سال به دست آمده است.

محصول: قیمت هر کیلو شیره انغوزه

به ترتیب میانگین شیرابه تولیدی انغوزه در هر پایه گیاهی:

•  در سن های 5 – 6 سال: 28.05 گرم
•  در سن های 7 – 8 سال: 41.18 گرم
•  در سن های 9 – 10 سال: 61.38 گرم

نمودار بر اساس سن:

مقایسه تولید شیره آنغوزه در روش های مختلف برش

بدون در نظر گرفتن سن و تعداد برش، بیش ترین میزان شیرابه تولیدی در روش متداول (روش رایج در بین بهره برداران) و کم ترین شیرابه تولیدی در روش برش یک طرفه (یک برش 90 درجه) به دست آمده است.

محصول: قیمت هر کیلو باریجه

میانگین شیرابه تولیدی در هر پایه گیاهی آنغوزه:

•  در روش های یک طرفه (یک برش 90 درجه): 35.21 گرم
•  در روش های دو طرفه (دو برش 90 درجه): 44.49 گرم
•  در روش متداول بهره برداران: 50.91 گرم

نمودار بر اساس روش برش:

مقایسه تولید شیره آنغوزه در تعداد مختلف برش

بدون در نظر گرفتن سن و روش برش، بیش ترین میزان شیرابه تولیدی در پایه هایی که 20 بار برش داده شده اند، به دست آمده است.

میانگین تولید شیره انغوزه در تعداد برش های:

10 بار برش: 26.23 گرم
15 با برش: 47.64 گرم
20 با برش: 56.74 گرم

نمودار بر اساس تعداد برش:

اثر متقابل سن، روش و تعداد برش بر تولید شیرابه آنغوزه

کم ترین شیرابه تولیدی در پایه های 5 – 6 ساله با 10 بار برش و روش برش یک طرفه (یک برش ۹۰ درجه) به دست آمده است.

هرچه سن برش و تعداد برش بیشتر و برش از یک طرفه (یک برش ۹۰ درجه) به دو طرفه (دو برش ۹۰ درجه) و به سمت متداول پیش رود، شیرابه تولیدی نیز بیشتر می گردد؛ به طوری که بیش ترین شیرابه تولیدی در پایه های 9 – 10 ساله با ۲۰ بار برش و روش برش متداول (روش رایج در بین بهره برداران) به دست آمده است.

به نمودار زیر دقت کنید:

روند تغییرات شیرابه آنغوزه در طول دوره بهره برداری

تغییرات تولید شیرابه در طول دوره بهره برداری هر پایه گیاهی در نمودار پایین تر آمده است.

بر اساس نتایج به دست آمده، تولید شیرابه در برش های مختلف دارای اختلاف معنی داری است.

شیب تغییرات تولید شیرابه از برش مرحله ا با میانگین تولید 1.84 گرم تا برش مرحله ۷ با میانگین 2.7 گرم، روند صعودی آرامی را طی می کند.

از برش مرحله ۸ با تولید 3.09 گرم، شیب تغییرات صعودی تندتر می شود و تا برش مرحله ۱۲ که تولید شیرابه با میانگین 4.48 گرم در هر پایه گیاهی به بالاترین حد می رسد، ادامه دارد.

طبق گفته بومیان منطقه (تنگ سرخ) که سال هاست در زمینه برداشت انغوزه فعالیت می کنند؛ از دلایل تولید شیرابه بیشتر در این مراحل، رسیدن به سطح مقطع قطورتر ریشه و همچنین گرم شدن هوا است که باعث روان تر شدن شیرابه و تراوش آن به سطح ریشه می شود.

از این مرحله شیب تغییرات تولید، روند نزولی نسبتاً آرامی تا مرحله ۱۵ با 3.51 گرم تولید شیرابه دارد.

پس از آن شیب نزولی تولید شیرابه تا برش مرحله آخر با میانگین 1.65 گرم ادامه خواهد داشت.

نمودار تغییرات شیره آنغوزه در طول دوره بهره برداری:

در این پژوهش، دوره برش گیاه از اواسط تیرماه شروع و تا اوایل مهرماه ادامه داشته است.

هرچه به سمت مهرماه پیش رفته اند، تولید شیرابه کاهش چشمگیری پیدا کرده است که از دلایل آن می توان به کاهش ذخیره موجود در گیاه و کاهش دمای منطقه (تنگ سرخ) نسبت به قبل که شیرابه شرایط تراوش کردن و آمدن به سطح ریشه را ندارد، اشاره کرد.

هرچه به پایان دوره بهره برداری نزدیک شده اند، مقدار شیرابه کاهش یافته است که یکی از دلایل کاهش آن، کاهش آب ذخیره ای زمین است.

مراحل کامل برداشت آنغوزه

نشانه گذاری بوته ها

این مرحله، در اصطلاح محلی گِرَفت نام دارد.

در این مرحله، در اواخر فروردین ماه در اولین گام کارگران اقدام به گذاشتن سنگ بر روی برگ های گسترده می کنند.

لزوماً این مرحله باید قبل از جدا شدن برگ ها و زرد شدن آن ها صورت گیرد تا پیدا کردنشان در مرحله بعدی راحت باشد و باد نتواند برگ های زرد شده را حمل کند.

کَوَل گذاری

این مرحله معمولاً از اوایل خرداد ماه شروع می شود و تا اواخر تیرماه ادامه دارد.

در این مرحله، ابتدا با کلنگ مخصوص خاک و سنگریزه های اطراف بوته را کنار می ریزند تا قسمت انتهای ساقه یعنی محل اتصال برگ ها به بوته که اطراف آن از الیافی پوشیده شده است، ظاهر شود.

سپس با بیلچه اقدام به بیرون ریختن خاک اطراف آن می کنند، به طوری که چاله ای در اطراف بوته به عمق 15 تا 20 سانتی متر ایجاد می شود.

پس از خارج ساختن خاک، الیاف روی ساقه را برداشته و بخش باقیمانده را به منظور حفاظت ساقه از خشکی و آسیب های دیگر می پوشانند.

سپس اطراف بوته را با سنگ یا کلوخ (3 عدد سنگ) سایه می اندازند تا از آفتاب مصون بماند و در اثر گرما فاسد نشود.

مرحله برداشت محصول آنغوزه

فصل برداشت آنغوزه از اوایل مرداد ماه شروع می شود.

در این مرحله که معمولاً هر 4 یا 5 روز یک بار تکرار می شود، برش هایی عرضی از قسمت بالا (از محل اتصال برگ ها به ساقه) به طرف پایین ایجاد می کنند. ضخامت هر قطعه برش بستگی به مهارت کارگر 2 تا 4 میلی متر است.

در فاصله بین دو برش، معمولاً روی ساقه (قسمت برش خورده) مقداری شیره آنغوزه جمع می شود که در هر بار مراجعه (8 تا 10 بار)، ابتدا شیره خروجی را جمع آوری و سپس برش جدیدی ایجاد می کنند.

تعداد دفعات برش تابعی از عوامل زیر است:

• خبرگی نیروی کار
• ضعیف یا قوی بودن بوته
• مناسب بودن هوا

هر چه برش ها نازک تر باشند، شیره حاصله بیشتر خواهد بود. زمان لازم برای انجام این مرحله در هر برش ۱۰ دقیقه است.

اقدامات احیایی آنغوزه

به منظور حفاظت و احیای هر گیاهی از جمله آنغوزه، کاشت گیاه حائز اهمیت است.

کاشت بذر آنغوزه به 2 روش صورت می گیرد:

روش اول

کاشت مستقیم بذر در چاله: به وسیله داس خراشی در سطح زمین ایجاد می کنند و 3 تا 4 دانه بذر در آن قرار می دهند، سپس به وسیله خاک می پوشانند.

روش دوم

در سطح عرصه به روش کپه کاری و به وسيله كلنگ یا تیشه، چاله های کوچکی حفر می شود و در داخل هریک از آن ها مبادرت به بذر کاری می کنند.

هزینه و سطح عملیات در این روش معنی واقعی تری دارد و بیشتر به چشم می آید.

به منظور افزایش سطح رویشگاه ها و احیای مناطق آنغوزه خیز، منطقه عملیات کپه کاری در نظر گرفته می شود.

بدین منظور هر ساله در هر رویشگاه، در قطعات پیش بینی شده اقدام به کپه کاری بذر آنغوزه می شود.

بدین صورت که به فواصل ۳×۳ متر به تعداد تقریبی ۱۲۰۰ کپه در هر هکتار، چاله هایی به ابعاد ۱۰×۱۰×۱۵ سانتی متر حفر و تعداد 3 تا 5 عدد بذر بوجاری شده در هریک آن ها قرار می دهند، سپس روی بذرها را با لایه ای از خاک به ضخامت 1 تا 2 سانتی متر می پوشانند.

نکات مهم در بهره برداری پایدار آنغوزه

•  سن تیغ زنی بوته ها نباید کمتر از 5 سال باشد.
•  تیغ زنی نباید به صورت برش عرضی که باعث قطع جوانه رویشی گیاه می شود، انجام گیرد.
•  پس از برداشت صمغ، باید خاک اطراف ریشه به محل اولیه برگردانده شود.
•  به کارگران آموزش صحیح برداشت صمغ داده شود.
•  از هرگونه عملیات سم پاشی و کود دهی به گیاه خودداری گردد.
•  از ورود دام به مزرعه جهت چرای بقایای گیاهی جلوگیری گردد.

نتیجه گیری

نتایج نشان دادند که میزان تولید شیره آنغوزه در تیمارهای مختلف متفاوت است.

با افزایش سن گیاه آنقوزه، میزان شیرابه تولیدی افزایش یافت.

محققان سن گیاه را از جمله عوامل مؤثر در تولید مواد مؤثره گیاهان ذکر کرده اند.

از دلایل افزایش شیره آنغوزه در سنین بالاتر، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

•  وجود تاج پوشش پهن و گسترده گیاه
•  ریشه های بزرگ و قطور آن که محل ذخیره شیرابه است

افزایش مقدار شیرابه متناسب با افزایش مساحت تاج پوشش است.

محققان بیان می کنند افزایش قطر ریشه باعث افزایش شیره استحصال شده از گیاه آنغوزه می شود.

با توجه به اینکه سطح مقطع بیشتری از ریشه گیاه در روش متداول برش داده می شود، باعث ترواش بیشتر شیرابه در این روش نسبت به سایر روش های مورد بررسی شده است.

بر اساس مطالعات صورت گرفته، استفاده از روش متداول باعث مرگ گیاه می شود.

دلیل اصلی عدم رویش گیاه در روش متداول، نوع برشی است که تمام رأس ریشه گیاه را قطع می کند.

از آنجا که جوانه رویشی گیاه آنغوزه در رأس گیاه قرار دارد؛ با تیغ زدن، جوانه انتهایی از بین می رود. بنابراین انتظار رویش مجدد گیاه در این روش بسیار کم است.

توجه: با توجه به اینکه بعد از روش متداول، در روش دو طرفه شیرابه نسبتاً مناسبی تولید می شود و این روش اثر تخریبی کم تری روی گیاه دارد، جهت بهره برداری از آنغوزه پیشنهاد می شود.

برداشت از این منابع با ارزش باید به صورت پایدار باشد.

یعنی علاوه بر رسیدن به محصول مناسب، تجدید حیات آن نیر در اولویت باشد.

علاوه بر میزان برداشت شیرابه انغوزه، باید به تأثیر برداشت شیرابه بر شانس زنده مانی پایه گیاه نیز توجه داشت.

بنابراین برای اینکه هم رویش گیاه در حد قابل قبولی باشد و هم اینکه میزان محصول مناسبی عاید بهره برداران شود، ازین رو نیاز است زنده مانی گیاه نیز در شیوه های مختلف بهره برداری بررسی گردد.

امیدوارم که بتوانیم با افزایش آگاهی بهره برداران عزیز آنغوزه در مناطق تحت پوشش، در راستای حفظ و توسعه این گیاه ارزشمند کشور، گامی برداریم.

ما در بازرگانی فایدیم سعی داریم تا با پرداختن به ابعاد مختلف گیاه آنغوزه و محصولات آن، ضمن افزایش آگاهی عموم مردم کشور عزیزمان نسبت به این گیاه و خواص آن، در راستای صادرات و فرآوری انقوزه نیز فعالیت کنیم.